Suudi Arabistan Lübnan krizi neden çıktı?

07 Kasım 2017 11:14

Bir süreden beri Beyrut'ta sokaktaki insanlar bile savaşın kokusunu almış gibi kötü şeylerin olacağına işaret ediyordu. Parmakla gösterilen her zamanki gibi Hizbullah'tı.

Eski Lübnan Başbakanı Hariri, istifasından 48 saat sonra Pazartesi günü Riyad'da Suudi Arabistan Kralı Abdülaziz el Suud'la bir araya geldi

Konuşulan senaryo, Suriye savaşına müdahil olduğundan beri Hizbullah'ın güçlendiği, İran'da yeni silahlar edindiği, İsrail'in buna sessiz kalmayacağı ve yakında 2006'daki kâbusun tekrarlanacağıydı.

2005'te öldürülen babası eski Başbakan Refik el Hariri gibi "Suudilerin adamı" olarak bilinen Başbakan Saad el Hariri'nin Riyad ziyareti sırasında İran ve Hizbullah'ı sıradışı bir üslupla hedef alıp istifa ettiğini açıklaması Lübnan için düğmeye basıldığına yoruldu.

Ancak çok geçmeden Kral Selman bin Abdülaziz ve oğlu Veliaht Prens Muhammed bin Selman'ın tahtı güvenceye almaya dönük bir yol temizliğine girişmesi, Hariri'nin istifasıyla ilgili şüphe uyandırdı.

İnşaat devi Saudi Oger'i babasından miras alan Hariri aynı zamanda Suudi vatandaşı. Bazı prensler, eski ve mevcut bakanlar, işadamlarının aralarında bulunduğu çok sayıda etkili isim tutuklanırken, Prens Mansur bin Mukrin kimilerine göre "şüpheli" bir helikopter kazasında öldü.

Hariri'nin de Muhammed bin Selman'ın kara listesinde olduğu ve Ritz Carlton Hotel'de alıkonulduğu iddiası Beyrut'un nabzını arttırdı. Eski milletvekili Viyam Vehhab Twitter hesabından "Hariri, Suudi Arabistan'da gözaltında tutuluyor" iddiasını ortaya attı.

Hariri'nin "İran'ın gidip de korku ve yıkım bırakmadığı bir yer yok. Hizbullah direniş savaşçısı olduğunu iddia ediyor ama silahlarını Suriyeliler ve Yemenlilere doğrultuyor. Bize uzanan habis eller kesilecek" sözleri, konuşma metninin bir dayatma olup olmadığı sorusunu gündeme getirdi.

Lübnan güvenlik birimleri suikast girişimini teyit etmezken "Ölüm tehlikesi ülkeye dönmeme bahanesi olarak kullanılabilir" yorumuna yol açtı.

Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah bir gün sonra verdiği yanıtta istifanın Suudilerin kararı olduğu ve Lübnan'ın iç meseleleriyle bağlantısının bulunmadığını savunup başbakanın gözaltında tutulduğu şüphesini paylaştı. Hizbullah direniş savaşçısı olduğunu iddia ediyor ama silahlarını Suriyeliler ve Yemenlilere doğrultuyor" dedi.

İran ve Suriye ile yakınlaşma Suudileri kızdırdı

Hariri'nin boynunun Suudiler karşısında kıldan ince olmasının nedeni aile bağları ve Suudi Arabistan'da babasından kalma yatırımlarıydı. Ancak Saudi Oger'de işler bir yıldır çalışanlara maaş ödemeyecek kadar tepetaklak gitti.

Devlet 13 milyar dolar borcu olan şirketin mal varlıklarına el koymaya başladı. Hariri Türkiye'de ortağı olduğu Türk Telekom'la ilgili borç taksitlerini de ödeyemez duruma düştü.

Beyrut'ta konuştuğum bir kaynağın iddiasına göre mali sıkıntılar, Hariri'nin siyasi tercihlerini de etkiledi. Hariri, Suriye Devlet Başkanı Beşar el Esad'la gizlice bağ kurmaya çalışıyordu.

Amacı Şam'la ilişkilerin normalleşmesi ve mültecilerin ülkelerine dönüşüne yardım edilmesi karşılığında yeniden inşa projelerinden pay almaktı. Fakat Suudiler, bu işten vazgeçirmek için Hariri'yi uyardı. Buna rağmen Hariri, Ekim ayının sonunda Şam'a yeni büyükelçi atanmasını öngören kararnameyi Cumhurbaşkanı Mişel Aun ile birlikte imzaladı.

Hariri'nin tutuklanan kişilerle bağlantıları ya da Saudi Oger'in iflas süreci yüzünden alıkonulmuş olacağına dair spekülasyonlar bir yana istifanın Riyad ve Washington'ın paralelleşen bölge siyasetiyle birlikte düşünülmesini gerektiren başka gelişmeler de yaşandı:

Hariri'ye dair hayalkırıklığı, geçen yaz Lübnan ordusunun Hizbullah ile birlikte Arsel'de Nusra Cephesi ve Irak-Şam İslam Devleti'ne karşı ortak operasyona girişmesiyle birlikte başladı. Tam da ABD yönetiminin Hizbullah'ın silahsızlandırılması dosyasına yeniden el attığı bir sırada Lübnan ordusunun Hizbullah'la ortak hareket etmesi, Suud-Washington ekseninin İran karşıtı kampanyasına gölge düşürdü. Üstelik operasyon Hariri'nin Beyaz Saray'a konuk olduğu sırada başladı.
İran'ın elinin kesilmesinden bahseden Hariri, Riyad'a gitmeden bir gün önce Beyrut'ta İran dini lideri Ali Hamaney'in danışmanı Ali Ekber Velayeti'yi kabul etti. Aktarılanlara göre Velayeti, Hariri'den Suudilere Yemen'deki savaşı bitirmelerini söylemesini istedi. Hariri de Suudilerin İran'dan Husilere desteği kesmesini istediğini hatırlattı. İki taraf Yemen'de ters düşse de bu toplantı başlı başına İran karşıtı çizgi açısından bir kırılma sayılırdı.
İranlılar üç ay içinde Lübnan'ın elektrik sorununu çözmeyi de önerdi. Hariri'nin olumlu yaklaşımı Suudilerin kızgınlığını daha da artırdı. Hariri'nin İran ve Suriye'ye karşı yeni yaklaşımı yüzünden Muhammed bin Selman, Saudi Oger'i çökertmeye karar verdi.
Riyad'da Hariri ile görüşen Suudi Arabistan Körfez İşleri Bakanı Semir el Sabhan, İran ile Hizbullah'ı yok edecek uluslararası bir koalisyonun kurulması ve Hizbullah'ın parlamentodan atılması çağrısı yaparken güzel haberlerin müjdejisini verdi. Ardından gelen istifa, Lübnan'ı istikrarsızlaştırma seçeneğinin devreye sokulduğunu düşündürdü.
İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu de bu krizi havada kaptı, "Hariri'nin sözleri, uluslararası topluma, İran'ın saldırganlığına karşı harekete geçme çağrısıdır"dedi.

Irak-Suriye cephesinin son sahnesinde açılacak yeni fasıl

Suriye ve Lübnan sathında Hizbullah, Irak'ta Haşd el Şaabi ve Yemen'de Husilerin örgütü Ensarullah ABD, İsrail, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin (BAE) başat meselesi haline geldi.

Irak güçlerinin IŞİD'in Fırat hattındaki son kalesi El Kaim'e girmesi, Suriye güçleninin Deyr el Zor'u alıp sınırdaki El Bu Kemal'a yönelmesi Irak-Suriye cephesini final sahnesine taşıyan gelişmeler. Bu savaştan güçlenerek çıkan İran ve müttefiklerine karşı ortam sıcakken bir şeyler yapmak isteniyor.

O yüzden de Lübnan'da yaprak kımıldasa bu plan akla geliyor.

Lübnan'daki gelişmelere ilaveten Trump yönetiminin Körfez'deki ortaklarıyla birlikte daha saldırgan bir politikaya geçmek üzere olduğuna dair başka işaretler de geldi:

Trump yönetimi Hizbullah ve Devrim Muhafızları'na yeni yaptırım kararları açıkladı.

ABD Dışişleri Bakanlığı 10 Ekim'de Hizbullah'ın dış operasyonlar sorumlusu Talal Hamiye'yi yakalatacak bilgi için 7 milyon dolar, örgütün üst düzel komutanı Fuad Şükrü'yü yakalatacak bilgi için de 5 milyon dolar ödül koydu.
CIA'in Pakistan'da öldürülen Usame bin Ladin'in bilgisayarı ve not defterinde yaptığı incelemelerden El Kaide'nin İran'la bağlantısını gösteren bilgilere ulaştığına dair haberler servis edildi.

Lübnan'da ne olur?

Kuşkusuz Hariri'nin istifası mezhepsel-dinsel paylaşıma göre bina edilmiş olan Lübnan siyasetindeki kırılganlığı artıracaktır. Cumhurbaşkanı Aun temkinli yaklaşıp Hariri dönünceye dek istifayı reddettiğini açıkladı.

Hizbullah da Hariri dönünceye kadar tüm partilerle temasların süreceğini kaydetti. Hariri'nin istifası kabul edilirse siyasi sistemin temelini oluşturan Taif Anlaşması gereği başbakanlık koltuğuna yine bir Sünni'nin oturması gerekecek.

Sünni bloku Hariri'nin partisi Gelecek Hareketi'nin liderliğindeki 14 Mart Koalisyonu temsil ediyor. Bu koalisyonun finansörü de Suudi Arabistan. Suudiler geçen dönemde Hizbullah'ı tecrit eden bir hükümet formülünü hayata geçiremedi.

Suudilerin sonunda anlayış göstermesi ya da bir adım geri çekilmeleri ve İran'ın ağırlığını koyması neticesinde Hizbullah'ın desteklediği Aun'un cumhurbaşkanı, Hariri'nin yeniden başbakan olduğu bir formülle kriz aşılmıştı.

Telif hakkıAFPImage captionLübnan sokaklarında 'savaş çıkabileceği' ihtimali konuşuluyor.
Suudilerin şimdi İran ve Hizbullah'a karşı daha kararlı bir isim bulup kendi formüllerini dayatabileceği konuşuluyor. Ancak Hizbullah ve müttefiklerinin vetosu kalkmadığı sürece Suudilerin istedikleri gibi bir hükümet kurulamaz. Bu da siyasi krizin derinleşmesi demek oluyor.

Lübnan toplumu ve ekonomisiyle bu tür krizlere bağışıklık kazansa da bu kez "kurgulanmış" bir istikrarsızlığa sürüklenme riski daha fazla. Bu noktada Hizbullah'a karşı Lübnan'a müdahale için elverişli koşullar, "Yeni çatışma ortamı mı yaratılmak isteniyor?" sorusunu öne çıkarıyor.

Siyasi gruplar arasında iç savaştan sonra Hizbullah'a karşı koyacak silahlı kanadını koruyabilen kalmadı. Suudilerin yardımıyla Arsel ve Trablus taraflarında eğitilip donatılan selefi gruplar da ya Suriye'ye kaydı ya da son operasyonlarda önemli ölçüde bertaraf edildi.

İsrail'in müdahalesi konusunda da caydırıcı bir tablo sözkonusu. Hizbullah, 2006 savaşından bu yana gücünü ve savaş deneyimini birkaç kat katladı. Ayrıca Suriye savaşına müdahil olurken ciddi eleştiriler alsa da beklenenin aksine içerdeki pozisyonunu sağlamlaştırdı.

İran'la bağlantısını ciddi bir sorun olarak görenlerin bir kısmı artık Hizbullah'ın bu müdahalesi sayesinde cihadi grupların Lübnan'da hâkimiyet kurmasının önlendiğini düşünüyor. Özellikle Hıristiyanlar arasında Hizbullah'a bakışta bir değişim var. Cumhurbaşkanı Mişel Aun da Nasrallah'la Beyrut'ta bir kilisede imzaladığı ittifak anlaşmasına sadakatini sürdürüyor.

En büyük Şii partisi Emel de aralarındaki sorunlara rağmen stratejik meselelerde Hizbullah'la ortak hareket ediyor. Meclis başkanlığı Emel'de. Hizbullah'ın Lübnan'ı İsrail'le yeniden kafa kafaya getireceği endişesi kuşkusuz çok yaygın. Fakat bir tarafta Hizbullah Suriye'de defalarca nokta atışlarına hedef olsa da savaş sürerken İsrail'le gerilimi kontrollü tuttu.

Diğer taraftan İsrail de eskisi kadar rahat değil. Caydırıcı etki yaratan birkaç neden var: Yeni bir savaşta İsrail'e başka cepheler de açılabilir. Golan ilk akla gelen bölge. Sadece Hizbullah değil Suriye'de Golan odaklı yeni direniş güçleri ortaya çıkıyor. Olası bir savaş Suriye ordusunu da işin içine çekebilir.

Filistin her zamanki gibi potansiyel patlama havzası olarak orada duruyor.
Hizbullah'ın Tel Aviv'i vurabilecek menzilde silahlara kavuşması, Suriye'de yeni silahlar kullanmaya başlaması ve saha tecrübesini artırması İsrail'i de adım atmadan önce iki kez düşündüren diğer boyutlar.
Suudi Arabistan da olası bir savaşta emin bir pozisyonda değil. Ki Hariri'nin istifa ettiği saatlerde Yemen'den Riyad'a fırlatılan bir füze savaşın Suud'un kentlerinden çok uzakta olmayacağını gösterdi. (Muhtemelen bu füze, Saad'da 26 kişiyi öldüren Suud füzesine misillemeydi.)

Yine de iç savaştan kalma eski düşmanlıklar; bir tarafın Riyad'a diğer tarafın Tahran'a yaslandığı siyasi bölünmüşlük; mezhepsel fay hatları; müdahaleye açık siyasal-toplumsal yapılar yüzünden kimse Lübnan'da yarın ne olacağının garantisini veremiyor.

                                                                                          BBC Türkçe